Bầu trời đêm nay có gì lạ?

[Aficio]

Xin mời các bạn thử một chút Thiên văn học cho vui, chỉ là ngắm sao và tán phét thôi ^^

Thử dạo qua một vài chòm sao nổi tiếng nhé, trước tiên là Bắc Đẩu

Bắc Đẩu bao gồm 7 ngôi sao với hình dạng rất đặc trưng hình cái đấu (văn cổ) hay như mình quen gọi là như cái gáo múc nước. Tên tiếng Anh của nó là Big Dipper, thuộc về một chòm sao lớn hơn tên gọi là Ursa Major (Đại Hùng Tinh). Nếu bạn là một fan hâm mộ các tác phẩm của nhà văn Jack London hay những người có phong cách giống ông, viết về cuộc sống hoang dã nơi vùng cực bắc, thì sẽ còn biết thêm một tên nữa, chòm sao Gấu lớn, hay đơn giản là chòm sao Gấu, như các dịch giả ngày xưa. Có điều những tên gọi này hay bị lẫn với nhau. Ở đây mình cũng chỉ chú tâm vào 7 ngôi sao Bắc Đẩu thôi, các râu ria còn lại của Ursa Major thì không cần quan tâm.

Đây là chân dung của chàng

http://i198.photobucket.com/albums/a.../BigDipper.gif

Còn đây là Ursa Major

http://i198.photobucket.com/albums/a.../UrsaMajor.gif

Các bạn thấy sao, trông đẹp đấy chứ, đó là một chòm sao rất sáng, rất dễ quan sát, rất nổi tiếng và rất rất quan trọng. Tại sao, nhìn ảnh dưới, các bạn có để ý thấy 2 ngôi sao ở cạnh ngoài của gáo (Thiên Toàn, Thiên Xu), nếu vẽ một đường thẳng từ đi qua chúng, hướng về phía miệng gáo, thì sẽ được gì không?

http://i198.photobucket.com/albums/a...interStars.gif

Câu trả lời là nếu bạn di chuyển tầm mắt theo hướng đó, bạn sẽ, chóng thôi, phát hiện thấy một ngôi sao rất sáng. Tên của nó là sao Bắc Cực. Xem bức hình toàn cảnh hơn dưới đây nhé:

http://i198.photobucket.com/albums/a.../NorthSkyW.gif

Sao Bắc Cực, còn gọi là North Star, Northern Star, Pole Star hay Polaris, sở dĩ có tên gọi như vậy là vì nó nằm chính ngay trên đỉnh của Bắc Cực. Nói cách khác, nếu kéo dài trục trái đất (từ Nam Cực lên Bắc Cực) thì sẽ chạm được tới ngôi sao này. Đùa chút chứ, cũng lệch khoảng 1° đó, tuy nhiên như thế đã là rất có ích rồi.

Bắc Cực là người dẫn đường tin cậy nhất, chỉ thẳng tới Bắc phương giữa đêm sao huyền ảo.

Trước đây những nô lệ ở Mê xi cô đã nhờ ngôi sao này mà tới được nước Mỹ, mảnh đất tự do trong tưởng tượng của họ.

Những nhà hàng hải, lữ hành,… hay đơn giản là một người muốn xác định phương hướng trong đêm đều rất thích thú với ngôi sao này.

Nhưng lời cảm ơn cũng phải dành cho chòm Bắc Đẩu nữa, xác định một chòm sao dễ hơn nhiều so với một ngôi sao (trừ bác Mặt Trời yêu quý). Thậm chí, bang Alaska của Mỹ đã lấy 2 người bạn này để làm cờ:

http://i198.photobucket.com/albums/a..._of_Alaska.png

Vì sao Bắc Cực gần như đóng đinh với trục Trái Đất, thế nên ở cùng một nơi trên Trái Đất quan sát, sẽ thấy nó không thay đổi vị trí. Nếu như bạn có một tấm bản đồ sao trên tay, cắm một cây kim vào ngay sao Bắc Cực, rồi xoay đi, nếu đúng góc độ, khung nhìn, bạn sẽ có hình ảnh của buổi đêm nay đấy.

Nói thêm một chút, các ngôi sao khắp vũ trụ cách chúng ta từ mấy năm ánh sáng tới hàng triệu, tỷ hay nhiều hơn thế nữa. Do đó bản đồ sao ghi nhận từ sự quan sát của chúng ta có thể xem như cố định, bởi cuộc đời con người quá ngắn ngủi so với vũ trụ vĩnh hằng. Chú ý thêm, bản đồ sao này không bao gồm những hành tinh như: Thủy, Kim, Hỏa, Mộc, Thổ, Thiên Vương, Hải Vương, cả Diêm Vương tinh giờ đã bị đẩy xuống làm tiểu hành tinh nữa, vì bọn này chuyển động liên tục (do ở gần Trái Đất quá).

Về Bắc Đẩu, sẽ hơi tiếc với các bạn ở Nam bán cầu (Australia chẳng hạn), vì có sự ngăn cản của chính Trái Đất, bạn sẽ không nhìn được thấy nó.

[Aficio]

Nếu như biết được sao Bắc Cực rồi, các bạn còn có thể xác định được thêm một chòm sao cũng rất nổi tiếng khác là Tiểu Hùng Tinh (Gấu nhỏ, Little Dipper hay còn gọi là Ursa Minor).

http://i198.photobucket.com/albums/a...ttleDipper.gif

Nhìn lên bầu trời, có lẽ những người nghiệp dư như chúng ta nên để ý tới Bắc Đẩu đầu tiên. Đứng thẳng, mặt hướng về Bắc Cực, giang rộng hai tay, tay trái là chính Tây, tay phải là chính Đông, quay lưng về chính Nam.

Cùng cách thức, Bắc Đẩu còn giúp ta tìm ra được một vài chòm sao khác:

http://i198.photobucket.com/albums/a...erPointers.gif

Mình chắc là ai thuộc cung Leo (Sư Tử, Hải Sư) hay Gemini (Song Tử) sẽ rất hứng thú.

Nhìn vào góc phải dưới của hình trên, các bạn có thấy chữ Betelgeuse và Orion không, đó là vấn đề tiếp theo chúng ta bàn tới đấy.

http://i198.photobucket.com/albums/a...rionTaurus.gif

Orion có thể nói là chòm sao dễ phát hiện thấy nhất trên bầu trời, trừ phi … tất nhiên là trừ phi nó không xuất hiện trên bầu trời. Đặc trưng của nó là 3 ngôi sao rất sáng, lại nằm thẳng hàng và kề sát nhau. Điều này khiến nó trở nên thật nổi bật.

http://i198.photobucket.com/albums/a...ficio/belt.jpg

Thiên văn học cổ Trung Hoa gọi đó là 3 ông tiên Phúc Lộc Thọ, (hay Phước Lộc Thọ) lừng danh trong các câu truyện thần tiên.

http://i198.photobucket.com/albums/a...Aficio/plt.gif

Trong Thần thoại Hy Lạp, Orion là một thợ săn nổi tiếng. 3 ngôi sao đó hình thành nên thắt lưng của chàng thợ săn. Chuyện kể rằng, nhờ tài năng đặc biệt của mình, Orion đã sát hại rất nhiều muông thú và tự cho rằng mình là đệ nhất thiên hạ, không có loài thú nào mà thoát được. Điều này làm cho thần Đất mẹ Gaia cực kỳ tức giận, sai một con bò cạp lớn (Scorpion) xuất hiện nơi chân trời và tiễn Orion lên thiên đường chỉ sau một nhát tấn công bằng chiếc đuôi có nọc độc.

http://i198.photobucket.com/albums/a...icio/orion.jpg

Chính vì ân oán này, mà Orion và Scorpius (tên chòm sao) không bao giờ xuất hiện trên cùng một bầu trời. Orion là chòm sao thống trị bầu trời mùa đông, còn Scorpius rực sáng trên nền trời mùa hè. Đó là lý do vì sao Orion rất dễ nhận ra nhưng không phải bao giờ cũng có thể nhìn thấy.

3 ngôi sao kề sát, thẳng hàng là đặc trưng nhất của Orion, nhưng chúng không phải là sao sáng nhất, vị trí đó thuộc về Betelgeuse – vai phải của người thợ săn. Nó là một siêu sao khổng lồ (red super-giant star), thiên thể lớn nhất quan sát được, hiện mới chỉ có thể phát hiện được tầm 200 sao có cùng đẳng cấp, nhưng đa phần đều quá xa và độ sáng thấp. Ngôi sao duy nhất cùng loại, cùng độ sáng và có thể thấy rõ lại là Antares – Trái tim bò cạp, thuộc chòm Scorpion, lại là một trùng hợp thú vị nữa. Betelgeuse và Antares ở 2 phía của Trái Đất, cũng giống như 2 chòm sao tương ứng, không thể quan sát cùng lúc được. Trong hình dưới đây, kích cỡ của Mặt Trời chỉ bằng khoảng 1 pixel.

http://i198.photobucket.com/albums/a...io/Compare.jpg

Chòm Orion còn một sao rất sáng nữa là Rigel - đầu gối trái của thợ săn. Nếu để ý nhìn kỹ, và gặp hôm trời đẹp, sẽ thấy được một dải cong cong như hình cây cung ở gần và thấy đầu gối phải của chàng thợ săn hơi khỵu xuống. Còn một ngôi sao kha khá nữa là Bellatrix - vai trái. Mình thường tưởng tượng ra hình ảnh của một người tay trái cầm chắc cây cung, tay phải đang rút ra một mũi tên từ bó tên, chân trái cong lại tạo tư thế. Có một số sách vẽ mô tả Orion cầm kiếm cầm khiên, nhưng mình không biết liệu có thợ săn nào dùng kiếm và khiên để đi săn không nhỉ.

http://i198.photobucket.com/albums/a...OrionSword.jpg

[Aficio]

Tiếp theo, mình giới thiệu với các bạn một công cụ rất tốt để quan sát bầu trời đêm.

http://www.fourmilab.ch/yoursky/

Ở phần Sky Map có một Form nhập liệu, Latitude là vĩ độ, Longtitude là kinh độ. Bạn hãy nhập vào vị trí thành phố mình ở, VD: Hà Nội là 21 độ vĩ Bắc, 105 độ kinh Đông; Tp Hồ Chí Minh là 10 độ vĩ Bắc, 105 độ kinh Đông (tương đối là thế ^^). Hoặc vào phần nearby city để chọn 1 thành phố có danh sách sẵn nếu bạn ở nước ngoài.

Chọn Make Sky Map (hoặc chọn thành phố ở phần nearby city), bạn sẽ có một màn hình mới.

Bên trên là bản đồ sao theo khung nhìn hiện tại, còn bên dưới là các ô thông số:

Date and Time: chọn Now để lấy thời điểm hiện tại; Universal time có thể tạm hiểu là giờ Greenwich cũng được, bởi + 7h là được giờ VN; Julian day là một cách tính thời gian tương đối phức tạp, bạn nên dùng 2 cái trước là đủ rồi.

Observing Site: nhập kinh, vĩ độ, mình không cần làm lại thao tác này nữa.

Display Options: Với mục đích là để ngắm các chòm sao và các hành tinh của Hệ mặt trời, các bạn nên bỏ đánh dấu tất cả, chỉ để lại:
+ Moon and planets (Moon, 8 hành tinh và Pluto)
+ Constellations: Outlines (nối các ngôi sao lại thành chùm)
+ Constellations: Names (tên các chòm sao, nếu sau bạn quen thì nên bỏ vì sẽ hơi rối)

And… Enjoy the night sky ^^

.