Mục 6: Cách Dùng Dấu Chấm Than (The Exclamation Point)
Dấu chấm than được dùng để diễn tả một sự ngạc nhiên, một xúc động mạnh mẽ, một sự vui mừng, hay để tạo một sự chú ý. Dấu nầy người Mỹ gọi là “Exclamation Point”, trong khi người Anh gọi là “Exclamation Mark".
Note:
Dùng dấu chấm than để nhấn mạnh, để tạo sự chú ý, nhưng nếu dùng quá lố, quá bừa bãi, thì người đọc sẽ thấy nhàm chán, không còn chú ý nữa; do đó, chúng ta có thể dùng dấu phẩy để thay cho dấu chấm than trong những trường hợp không cần nhấn mạnh lắm. Thí dụ:
Well! I have looked for her for an hour and not found her.
Hoặc: Well, I have looked for her for an hour and not found her.
My goodness! A sharper knife would certainly be helpful.
Hoặc: My goodness, a sharper knife would certainly be helpful.
Oh! Titi will return that book to the library when she has a chance.
Hoặc: Oh, Titi will return that book to the library when she has a chance.
Ở đây, việc lựa chọn giữa dấu chấm than và dấu phẩy thuần túy là cách viết (writing style), chứ không phải văn phạm.
Note: Chữ “Oh” có thể theo sau bởi dấu chấm than hay dấu phẩy, nhưng chữ “O” phải luôn luôn được viết hoa và theo sau bởi dấu chấm than.
Wrong: O, my joy is everlasting.
Right: O! My joy is everlasting.
1. Dùng dấu chấm than như một dấu chấm dứt (endmark):
Dấu chấm than là một trong ba dấu chấm dứt (hai dấu kia là dấu chấm và dấu hỏi). Khi thấy dấu chấm than nằm cuối một câu, ta biết câu đó đã đủ ý nghĩa.
Don’t leave me!
Clean up after yourself!
The house is on fire!
Note: Dấu chấm than có thể được dùng sau một câu không đầy đủ để
làm tăng thêm/làm mạnh thêm điều muốn nói. Thí dụ:
Boys and girls! I will not tolerate any disrespect inside school
grounds.
My friend advised me to go to see the doctor right away. Well! That
would be easy if I had enough money to pay the doctor and medicines.
A bowl of Phở! Trí would exchange three bowls of rice for a bowl of Phở.
2. Dùng dấu chấm than trong ngoặc kép (quotation marks):
Những nguyên tắc dùng dấu chấm than trong ngoặc kép giống như những nguyên tắc dùng dấu hỏi trong ngoặc kép đã được trình bày trước đây trong phần dấu hỏi.
Nếu lời trích dẫn có dấu chấm than, thì dấu nầy sẽ nằm trong ngoặc kép. Thí dụ:
Kim Thanh screamed, “He snatched my purse!”
As Cát Tường wrote in her e-mail, “Sóc Nâu is so beautiful!”
Nếu lời trích dẫn không có dấu chấm than, nhưng toàn cả câu văn có dấu chấm than, thì dấu chấm than sẽ nằm bên ngoài ngoặc kép. Thí dụ:
I can’t believe that Trung said, “Miss Universe 2008 is not beautiful”!
How nice she was when Miss Colombia said, “I love Vietnam”!
Nếu lời trích dẫn và cả câu văn đều cần phải nhấn mạnh, thì chỉ dùng một dấu chấm than mà thôi, và dấu nầy được đặt trong ngoặc kép. Không bao giờ có hai dấu chấm dứt (endmarks) ở cùng một câu văn. Thí dụ:
Wrong: I can’t believe that he said, “You cheated me!”!
Right: I can’t believe that he said, “You cheated me!”
3. Dùng dấu chấm than trong tựa đề (titles):
Nếu tựa đề (title) là một câu than (exclamation), tùy ý thích của mình, tác giả có thể dùng dấu chấm than hoặc không dùng dấu chấm than ở cuối cùng. Ðây là một vấn đề thuộc về sở thích, thuộc về cách viết, chứ không thuộc về văn phạm. Thí dụ:
Thank God
Hoặc: Thank God!
Nếu tựa đề được viết nghiêng, thì dấu chấm than cũng viết nghiêng theo.
Lean on Me!
Nếu tựa đề bỏ trong ngoặc kép, thì dấu chấm than được đặt trong ngoặc kép.
“Talk to Me!”
4. Dùng dấu chấm than trong ngoặc đơn (parentheses):
Ðôi khi chúng ta có thể dùng dấu chấm than nằm giữa một câu văn, nhưng phải để dấu chấm than bên trong ngoặc đơn. Thí dụ:
What she said (screamed!) was quite offensive.
He accepted the proposal (O joy!) and will join us next month.
Note: Chữ đầu tiên trong ngoặc đơn không viết hoa, nhưng có ngoại lệ là chữ “O” luôn luôn viết hoa.
Trong lối viết hài hước, không nghiêm chỉnh, hoặc trong e-mail giữa bạn bè với nhau, người ta thường dùng dấu chấm than nằm một mình trong ngoặc đơn để diễn tả một sự ngạc nhiên, một sự chán nãn, hay một sự thích thú nào đó. Cũng giống như vậy, người ta thường dùng nhiều dấu chấm dứt ở cuối một câu văn để diễn tả một điều lạ lùng nào đó. Tuy nhiên, những cách dùng như vậy sẽ không thích hợp với lối viết văn nghiêm chỉnh (formal writing).
Wrong: Thúy Vy said that she was “offended by the scene”(!) and refused to take part in that movie.
Right: I am stunned by Thúy Vy’s comment that she was “offended by the scene” and refused to take part in that movie.
Wrong: Thương ate a whole box of chocolate in one day?!!!
Right: Believe it or not, Thương ate a whole box of chocolate in one day!